haymard

 

1907-ին  «Գոլուբայա ռոզա» և այլ ցուցահանդեսներում Սարյանը ներկայացրել է  «Հեքիաթներ ու երազներ» նկարաշարը («Հեքիաթ»: Արարատի ստորոտին», 1904, «Ծաղկած սարեր», 1905, «Հովազներ», 1907, «Տապ»: Վազող շունը», 1909, և այլն): Ստեղծագործական 2-րդ շրջանում (1910-ական թթ.) եղել է Կոստանդնուպոլսում (1910), Եգիպտոսում (1911), Պարսկաստանում (1913): Այդ շրջանի պատկերները («Կ.Պոլիս: Փողոց: Կեսօր», 1910, «Բանաններ» 1911, «Փյունիկյան արմավենի», 1911, «Քաղաքիկի ծաղիկները», 1914, «Ա. Ծատուրյան», 1915, «Դաշտային ծաղիկներ», 1918, և այլն) թեմատիկայով ու կերպավորմամբ կոնկրետ-իրական են, բայց ոչ բնականի նմանակը և ոճաձևաբանական, գունագրական առումով զարգացնում են նախորդ շրջանի որոշ գործերի սկզբունքները՝ յուրովի պահպանելով նաև տեսիլքային կողմնորոշումը: Սարյանը հայ արվեստի յուրատեսակ ըմբռնմամբ համաձուլել է եգիպտական կերպարվեստի մոնումենտալության, ճապոնական գունագրության որոշ հատկանիշներ, Պ. Գոգենի դեկորատիվ գունամտածողությունը, ծավալաձևի սեզանյան սկզբունքը, գունագծերի շեշտման Վան Գոգի մաներան՝ ստանալով նոր, յուրահատուկ սարյանական արժեք ու որակ:

Մեծ եղեռնի օրերին Սարյանը աշխատել է Հայերին օգնող մոսկովյան կոմիտեում, Հովհաննես Թումանյանի, Գ. Լևոնյանի և այլոց հետ Էջմիածնում օգնել է հայ գաղթականներին: 1916-ին մասնակցել է Հայ արվեստագետների միության ստեղծմանը, Վ. Հ. Սուրենյանցի հետ ձևավորել Վալերի Բրյուսովի կազմած հայ պոեզիայի անթոլոգիան, 1919-ին Նոր Նախիջևանում հիմնել գավառագիտության թանգարան:

1921-ին տեղափոխվել է Հայաստան, որտեղ սկսվել է Սարյանի ստեղծագործության 3-րդ շրջանը: 1921– 25-ին եղել է Հայաստանի պետական թանգարանի հիմնադիր-վարիչը, օգնել ԵԳՈՒ-ի հիմնադրմանը, Հ. Կ. Կոջոյանի հետ ստեղծել ՀԽՍՀ զինանշանը, 1923-ից աշխատակցել Հայաստանի հնությունների պահպանության կոմիտեին, Կերպարվեստից աշխատողների ընկերությանը, 1924-ին մասնակցել է Վենետիկի բիենալեի XIV ցուցահանդեսին, 1928-ին անհատական ցուցահանդես ունեցել Փարիզում (հայրենիք տեղափոխող նավի հրդեհից նկարների մեծ մասն այրվել է): 1937-ին Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսի ԽՍՀՄ տաղավարի պաննոյի համար արժանացել է Մեծ մրցանակի: 1923-ից Սարյանը ստեղծել է հայրենասիրական ոգով տոգորված պաննոներ, դիմանկարներ, բնանկարներ, նատյուրմորտներ՝  «Հայաստան»,  «Լեռներ: Հայաստան» (երկուսն էլ՝ 1923), «Զանգվի ափը» (1930), «Ծաղիկներ» (1945), Եղւշե Չարենցի (1923), Ս.  Աղաջանյանի (1930), Թորոս Թորամանյանի (1934), Ստեփան Մալխասյանցի (1943) դիմանկարները, «Բակի անկյուն» (1953) և այլն: Քառասունից ավելի տարիների ընթացքում ստեղծած բազմաքանակ կտավներում առանձնանում են Արարատյան հովտի, Սևանի, Լոռու, Զանգեզուրի և այլ վայրերի բնապատկերները: Սարյանը պատկերել, շնչավորել է Հայաստանն իր  «շոշափելի գոյությամբ», արտահայտել ազգային ոգու և բնաշխարհի գեղեցկությունն ու միասնականությունը: «Իմ հայրենիքը» նկարաշարի (1952– 58) համար արժանացել է Լենինյան մրցանակի (1961): Ձևավորել է Ավետիք Իսահակյանի  «Բանաստեղծություններ» (1929), Հովհաննես Թումանյանի  «Հեքիաթներ» (1930), Եղիշե Չարենցի  «Երկիր Նաիրի» (1933), Ֆիրդուսու  «Ռոստամ և Զոհրաբ» (1934) և այլ գրքեր: Բեմանկարչության գլուխգործոցներ  են Սպենդիարյանի  «Ալմաստ» (1930` Օդեսա, 1933` Երևան, 1939` Մոսկվա, ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ՝ 1941), Հ. Ստեփանյանի  «Քաջ Նազար» (1935), Արմեն Տիգրանյանի  «Դավիթ Բեկ» (1956, Խաչատուր Եսայանի, Ա. Միրզոյանի հետ) օպերաների (բոլորը՝ Երևանի օպերայի և բալետի թատրոն), Դե Ֆիլիպոյի  «Ֆիլումենա Մարտուրանո» պիեսի (1956, Մոսկվայի Վախթանգովի անվան թատրոն) բեմադրությունների ձևավորումները: Ստեղծել է նաև Երևանի Առաջին պետական թատրոնի վարագույրը (1923):

Սարյանը նորագույն շրջանի հայկական գեղանկարչության ազգային դպրոցի հիմնադիրն է: 1955-ից Հալեպում գործում է Սարյան ակադեմիան, 1967-ից Երևանում՝ Սարյանի տուն-թանգարանը (Սարյանի անվան փողոցում): Երևանում տեղադրված է Սարյանի հուշարձանը (1986, քանդակագործ` Լ. Թոքմաջյան): Սարյանի գործերը հիմնականում պահվում են ՀԱՊ-ում և նրա մասնաճյուղերում, Մոսկվայի Տրետյակովյան պատկերասրահում, արտասահմանյան բազմաթիվ երկրների թանգարաններում, մասնավոր հավաքածուներում:

1907–2006-ին ունեցել է բազմաթիվ անհատական ցուցահանդեսներ Սանկտ Պետերբուրգում, Թբիլիսիում, Փարիզում, Երևանում և այլուր:

Բրյուսելի միջազգային ցուցահանդեսի ոսկե մեդալ (1958), ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ (1965):ԽՍՀՄ ԳԽ պատգամավոր (1946–58):

Երկ: Գրառումներ իմ կյանքից, Ե., 1980:

Из моей жизни, 4 изд., М., 1990.

 "(նյութը տրամադրել  է «ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱԳԻՏԱՐԱՆ» հրատարակչությունը)"