Կենսագրությունը
ՇԻՐՎԱՆԶԱԴԵ Ալեքսանդր (Մովսիսյան Ալեքսանդր Մինասի, 7.4.1858, Շամախի – 7.8.1935, Կիսլովոդսկ, թաղված է Երևանի Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոնում), գրող, դրամատուրգ: Հայաստանի և Ադրբեջանի ժողովրդական գրող (1930): Անդրկովկասի մշակույթի վաստակավոր գործիչ: Սովորել է Շամախու հայոց թեմական և ռուսական գավառական երկդասյան դպրոցներում, ապա ընտանիքին օգնելու նպատակով մեկնել Բաքու՝ աշխատելու: 1883-ին տեղափոխվել է Թիֆլիս: Աշխատակցել է «Մշակ», «Արձագանք» պարբերականներին, որոնցում տպագրվել են Շիրվանզադեի «Հրդեհ նավթագործարանում» (1883) պատմվածքը, «Գործակատարի յիշատակարանից» (1893), «Խնամատար» (1884) վիպակները, «Ֆաթման եւ Ասադը» (1888), «Տասնուհինգ տարի անց» նորավեպերը, «Նամուս» (1885), «Արամբին» (1888), «Զուր յոյսեր» վեպերը:
Շիրիմը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետությունում՝ Երևան քաղաքի «Կոմիտասի անվան զբոսայգու» պանթեոնում:
"(նյութը տրամադրել է «ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱԳԻՏԱՐԱՆ» հրատարակչությունը)"
Արտահայտած մտքերը.
«Ընթերցողը. ահա միակ դատավորը գրողի»:«Գրողն ինքը և՜ ուսուցիչ է, և՜ քննադատ: Եթե մի գրող պատրաստ չի դրա համար, ավելի լավ է՝ չգրի»:
Գործունեությունը
«Իմ կրիտիկոսներին» հոդվածում Շիրվանզադեն տվել է ռեալիզմի բնութագիրը, քննադատել իրականության արտացոլման լուսանկարչական եղանակը, կարևորել երևույթների ընդհանրացումն ու տիպականացումը: Շիրվանզադեի լավագույն երկերի մեծ մասը ստեղծվել է XIX դ. վերջի – XX դ. սկզբի հաս-քաղաքական բուռն իրադարձությունների տարիներին [«Արսէն Դիմաքսեան», 1893, վեպ, «Ցաւագարը» («Չար ոգի»), 1894, «Մելանիա», 1899, «Արտիստը», 1901, վիպակներ, «Կործանուածը», 1909, «Արհաւիրքի օրերին», 1917, դրամաներ]: 1898-ին լույս է տեսել Շիրվանզադեի «Քաոս» վեպը, որ հայ քննադատական ռեալիզմի ամենախոշոր երևույթն է թե՛ գեղարվեստական և թե՛ գաղափարական առումով: Շիրվանզադեն պատկերել է արդյունաբերական քաղաքը, ազատ ձեռնարկատիրական հարաբերությունների հաստատումը, բարոյական արժեքների անկումը և ստեղծել սոցիալ-հոգեբանական սուր բախումների տեսարաններ: 1898-ին Շիրվանզադեն երկու տարով աքսորվել է Օդեսա: Շիրվանզադեն գրել է գրական լեզվով, մերժել բարբառները, կերպարների տիպականացման համար դիմել է հատկապես հոգեբանական վերլուծությանը: 1905-ին մեկնել է Փարիզ: Բացառիկ է Շիրվանզադեի դերը հայ դրամատուրգիայի և թատրոնի պատմության մեջ: Ստեղծել է կենցաղային, սոցիալ-հոգեբանական դրամաներ և կատակերգություններ («Իշխանուհի», 1891, «Եւգինէ», 1903, «Պատուի համար», 1905, «Շառլատանը», 1912, «Մորգանի խնամին», 1930): 1926-ին վերադարձել է հայրենիք: Հեղինակ է նաև բազմաթիվ հոդվածների և հուշագրությունների («Կյանքի բովից», 1926–32):
Շիրվանզադեի ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանվել են «Նամուս» (1925), «Չար ոգի» (1927), «Պատվի համար» (1956), «Քաոս» (1972) կինոնկարները: Երևանում Շիրվանզադեի անունով են կոչվել դպրոց, փողոց, Կապանում՝ թատրոն:
Նկարները
Այլ հղումները
- «Ո՞վ Ո՞վ է» Հայկական Հանրագիտարան
- Վիքիպեդիա Հանրագիտարան
- Հակոբյան Ս., Շիրուանզադէ, Թ., 1911:
- Տերտերյան Ա., Շիրուանզադէ, Թ., 1911:
- Տերտերյան Ա., Շիրվանզադեի գրական տիպերի հանրագիտարանը, Ե., 1953:
- Թամրազյան Հ., Շիրվանզադեի դրամատուրգիան, Ե., 1954:
- Թամրազյան Հ., Շիրվանզադե. Կյանքը և գործը, Ե., 1978:
- Ալեքսանդր Շիրվանզադե (1858–1935), Բիբլիոգրաֆիա, Ե., 1959:
- Ալեքսանդր Շիրվանզադեի անվան դպրոց
