Կենսագրությունը
ԱԳԱԹԱՆԳԵՂՈՍ (հունարեն՝ բարի հրեշտակ, լրաբեր) (ծ. և մ.թթ. անհայտ), V դ. պատմիչ, հեղինակը հայ պատմագրության և եկեղեցական մատենագրության հնագույն՝ «Պատմություն Հայոց» երկի, որը միջնադարում միջազգային լայն ճանաչման արժանացած եզակի երկասիրություններից է: Առաջաբանում հեղինակը ներկայանում է որպես լատիներեն և հունարեն լեզուների գիտակ հռոմեացի, որն արքունի քարտուղարի պաշտոնով եկել է Հայաստան և Տրդատ Գ-ի հրամանով գրել իր Պատմությունը: Սակայն քիչ հետո Ագաթանգեղոսը հանդես է գալիս իբրև հայ (ուսումնասիրողները նկատել են նաև այլ հակասություններ): Ագաթանգեղոսի և նրա երկի ստեղծման շուրջ կան տարակարծություններ: Իշխում է այն տեսակետը, որ Ագաթանգեղոսը հայ պատմագիր է, և նրա երկը գրվել է V դ. 1-ին կեսի հյութեղ ու կենդանի հայերենով:
Գործունեությունը
Ագաթանգեղոսի երկն ընդգրկում է III դ. և IV դ. սկզբի դեպքերը՝ Սասանյանների իշխանության գլուխ անցնելուց (226) մինչև Հայոց Տրդատ Գ Մեծ թագավորի գահակալության վերջին տարիները: Այն բաղկացած է առաջաբանից (ներառում է երկի շարադրման շարժառիթներն ու նպատակները) և երեք մասից: Առաջին («Սուրբ Գրիգորի վարքը և պատմությունը») մասում Ագաթանգեղոսը պատմում է պարթև Արշակունիների տապալման և Իրանում գահակալած Սասանյանների, հայ Արշակունիների հանդեպ նրանց թշնամանքի, պարսիկների դեմ Խոսրով Ա Մեծի հերոսական կռիվների, նրա դավադրական սպանությունից (259) հետո Հայաստանի նվաճման, այնուհետև մինչև III դ. վերջը Տրդատ Գ Մեծի ու Գրիգոր Ա Լուսավորչի գործունեության, վերջինիս չարչարանքների, Հռիփսիմյանց ու Գայանյանց կույսերի վկայաբանության մասին: Երկրորդ («Վարդապետություն Սուրբ Գրիգորի»)՝ ամենաընդարձակ մասը, ի տարբերություն մյուսների, մեզ է հասել միայն հայերեն բնագրով: Այն ընդգրկում է Հին և Նոր կտակարանների ողջ բովանդակությունը, որը ներկայացված է հիմնական դրվագներով, աստվածաբանական հարցերում՝ ներհյուսված հեղինակի գաղափարներով ու դատողություններով: Համեմատաբար հանգամանորեն է արծարծված Ս. Երրորդության և Արարչագործության, Մարդեղության, առաքելական քարոզչության, մեռյալների հարության թեմաները: Գրքի երրորդ («Հայաստան աշխարհիս փրկության դարձը») մասում Ագաթանգեղոսը հանգամանորեն պատմում է հին հայկական հեթանոսական տաճարների ու աստվածների անդրիների կործանման, քրմերի կալվածքների ու հարստությունների բռնագրավման, հայ վերնախավի ու ժողովրդի մկրտության, եկեղեցիների ու վկայարանների հիմնադրման, քրիստոնեության հաստատման, հոգևորականների կարգման և այլ իրադարձությունների մասին:
Նկարները
Տեսանյութերը
Հանրագիտարան. Ագաթանգեղոս...
Այլ հղումները
- «Ո՞վ Ո՞վ է» Հայկական Հանրագիտարան
- Վիքիպեդիա Հանրագիտարան
- Սարգիսյան Բ., Ագաթանգեղոս եւ իւր բազմադարեան գաղտնիքն, Վնտ., 1890:
- Անասյան Հ., Հայկական մատենագիտություն, հ. 1, Ե., 1959, էջ 161–213:
- Մելիք-Օհանջանյան Կ., Ագաթանգեղոսի պատմությունն ու նրա ժողովրդական բանավոր սկզբնաղբյուրները, տես «Մառը և հայագիտության հարցերը» ժողովածուներում, Ե., 1968:
