Մեծանուն Հայեր

ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՎԱՑԻ

Փիլիսոփա (Իմաստասեր) , Եկեղեցական սպասավոր , Նկարիչ (Լուսանկարիչ)

Ծնվել է՝ 1346 - Մահացել է՝ 1409

Կենսագրությունը

ԳՐԻԳՈՐ ՏԱԹԵՎԱՑԻ (աշխարհիկ անունը՝ Խութլուշահ) (1346, Թմուկ ամրոց, Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Ջավախք գավառ – 27.12.1409, Տաթևի վանք), աստվածաբան, փիլիսոփա, րաբունապետ, մանրանկարիչ, եկեղեցական գործիչ: Սովորել է Տաթևի համալսարանում, աշակերտել Հովհան Որոտնեցուն: Նրա կողմից ձեռնադրվել է ծայրագույն վարդապետ, ուսուցչի մահից հետո (1386) գլխավորել Ապրակունյաց դպրոցը, ապա՝ Տաթևի համալսարանը (1390-ից մինչև մահը): Գրիգոր Տաթևացին ուսուցանել է ավելի քան 300 աշակերտի, որոնցից են Թովմա Մեծոփեցին, Առաքել Սյունեցին, Մատթեոս Ջուղայեցին և ուրիշներ: Օտար նվաճողներից խույս տալով՝ աշակերտների հետ դեգերել է Հայաստանով մեկ (Մեծոփավանք, Երևան, Սաղմոսավանք): Անհաշտ պայքար է մղել ունիթորության դեմ, պաշտպանել Հայ եկեղեցու ինքնուրույնությունը: Առավել հայտնի են նրա «Գիրք հարցմանց» (1397, հրտ.՝ 1729, հանրագիտական բնույթի երկ է, որտեղ հարց ու պատասխանի ձևով արծարծված են փիլիսոփայություն, կրոնա-աստվածաբանական, բնագիտական, մանկավարժական, սոցիալ-տնտեսական բազմաթիվ խնդիրներ), «Գիրք քարոզութեան... » (Ձմերան հատոր, հրտ.՝ 1740, Ամարան հատոր, հրտ.՝ 1741), «Ոսկեփորիկ» (հրտ.՝ 1746), «Համառօտ լուծումն Պորփիւրի Ներածութեան» (հրտ.՝ 1793), «Լուծումն համառօտ ի տեսութիւնն Դաւթի Անյաղթի» (Մատենադարան, ձեռ. դ 5674) երկերը, մի շարք փիլիսոփայական և աստվածաբանական մեկնություններ:

"(նյութը տրամադրել է «ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱԳԻՏԱՐԱՆ» հրատարակչությունը)"

Գործունեությունը

Փիլիսոփայության հիմնական առարկան, ըստ Գրիգոր Տաթևացու, բնությունն է: Նա պաշտպանել է «երկակի ճշմարտության» սկզբունքը, սահմանազատել հավատի և գիտության, աստվածաբանության և փիլիսոփայության բնագավառները, դրան համապատասխան՝ ընդունել ճանաչողության «շնորհական» (աստվածային էության ճանաչում) և «բնական» (բնության ճա-նաչում) ձևերը: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է իդեալիզմի դիրքերից, ընդունել աստվածային արարչագործությունը: Որոշ գոյերի ոչնչացումը ուրիշ գոյերի առաջացման սկիզբն է, և այս շրջապտույտի շնորհիվ հավերժ գոյություն ունեն Աստծու ստեղծած չորս տարրերը (հուր, օդ, ջուր, հող):

Իմացաբանության և տրամաբանության հարցերում Գրիգոր Տաթևացին մերժել է բնածին գաղափարների և առաքինությունների ուսմունքը, ընդունել մտածողության ածանցվածությունը բնությունից: Ճանաչողության սկզբնական և անհրաժեշտ աստիճանն զգայությունն է, բարձրագույն աստիճանը՝ բանականությունը, որը հենվում է զգայության վրա և ճանաչում իրի էությունը: Գրիգոր Տաթևացին ընդհանուր հասկացությունների բնույթի հարցը լուծել է նոմինալիզմի դիրքերից՝ հօգուտ եզակի իրերի առաջնության՝ ընդհանուր հասկացությունները համարելով լոկ իրերի անուններ: Հոգին և մարմինը առաջանում են միաժամանակ և զարգանում փոխկապակցված:

Գրիգոր Տաթևացին դաստիարակության գործում որոշիչ տեղ է հատկացրել ուսուցչին, խորհուրդ տվել մտավոր և բարոյական դաստիարակությունը զուգորդել ֆիզիկական դաստիարակության հետ:

Հասարակությունը, ըստ Գրիգոր Տաթևացու, մի օրգանիզմ է, որի յուրաքանչյուր անդամ կա-տարում է միայն իրեն հատուկ և նախապես սահմանված գործողությունը: Հասարակական ներդաշնակությունը խախտում են աղանդավորական շարժումները, իշխող խավի ագահությունը: Համաժողովրդական հարցերը պետք է լուծի ժողովրդի մեծամասնությունը՝ ընդհանուր համաձայնությամբ:

Հայկական պետականության կործանման պատճառը համարել է իշխանների եսամոլությունն ու արատավոր քաղաքականությունը:

Գրիգոր Տաթրացու մեծ տեղ է հատկացրել աշխատանքի, արժեքի, գնի, շահույթի և այլ կատեգորիաների ուսումնասիրությանը: Մարդկանց բնական հավասարության սկզբունքի խախտումը, ըստ նրա, առնչություն չունի Աստծու սահմանած կարգի հետ, այն մարդու չար կամքի դրսևորումն է:

Գրիգոր Տաթևացին հայտնի է եղել նաև որպես մանրանկարիչ: Պահպանվել է խորաններով ու լուսանցազարդերով մի Ավետարան (Մատենադարան, ձեռ. թիվ 7482)՝ գրված 1297-ին, որը 1378-ին լրացվել է Գրիգոր Տաթևացու մանրանկարներով («Ավետում», «Ծնունդ», «Մարիամը Մանկան հետ», «Մուտք Երուսաղեմ», «Խաչելություն»):

Գրիգոր Տաթևացին շոշափել է նաև (հատկապես «Գիրք հարցմանցում□) երաժշտածիսական, տեսական ու գեղագիտական խնդիրներ, և ինչպես տեղեկացնում է պատմիչը (հավանաբար՝ Դավիթ Բաղիշեցին), իր համալսարանում «...ուսուցաներ զնախկին երգիչ վարդապետաց զերաժշտութիւնս քաղցրալուր ձայնի եղանակաւ»:

Երկ. Գրիգոր Տաթևացի և Անանուն Սյունեցի. ալբոմ, Ե., 1987:

«Ոսկեփորիկ» (աշխարհաբար թրգմ. և ծանոթագր. Հ. Քյոսեյանի), Ե., 1995:

Հայկական մանրանկարչություն: Սողոմոնի առակների մեկնություն (քնն. բնագիր, աշխարհաբար թրգմ. Խ. Գրիգորյանի), Ե., 2000:

"(նյութը տրամադրել է «ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱԳԻՏԱՐԱՆ» հրատարակչությունը)"